Begrippenlijst

Wat is een professional?

  • Een professional is iemand die er voor kiest en zich er op toelegt om met behulp van zijn/haar specialistische kennis en ervaring, klanten op een competente en integere manier steeds beter van dienst te zijn. Daarbij maakt hij/zij gebruik van, en draagt actief bij aan, een community van medeprofessionals die het vak bij voortduring ontwikkelen. (Ruijters & Simons, 2014)

Wat is professionele identiteit?

  • Professionele identiteit is datgene wat iemand is datgene wat iemand onvervreemdbaar de eigen kleur geeft in zijn werk.

Wat is identiteit?

  • Identiteit is datgene wat jou herkenbaar en onvervreemdbaar typeert.

Is identiteit een stabiel gegeven?

  • Nee, een identiteit is een verhaal, het groeit, is in beweging en kan in allerlei situaties een andere uitwerking krijgen. Wij visualiseren identiteit het liefste als een wolk van kenmerken en elementen waaruit je in elke situatie een andere deelverzameling kiest. Maar die toch zoveel overlap bieden dat jij herkenbaar blijft als jij, ook over de loop van de tijd.

Wat is de samenhang tussen professionele identiteit en identiteit en wat is het verschil?

  • De samenhang is dat professionele identiteit een deelverzameling is van de identiteit.
  • Het verschil is dat professionele identiteit specifiek over rol en functie gaat. Daardoor kan iemand ook over meerdere PI’s beschikken, door meerdere rollen/functies in combinatie of serieel/volgordelijk.

Wat is het ‘zelf’?

  • Het zelf is het grotere geheel van alles wat tot jou behoort. Daar kunnen kenmerken bij zitten die je niet kenmerkend vind, maar die wel tot jou behoren.

Waar speelt professionele identiteit in de praktijk?

  • Bij fundamentele veranderingen in een domein/ vak of organisatie
    • Veranderingen in de aard van de professional (van docent naar begeleider, van expert naar adviseur)
    • Veranderingen in de visie van de organisatie
    • Veranderingen als gevolg van fusies
  • Loopbaan en carrière
    • Initiële opleidingen
    • Verandering van vak
    • Leeftijdsgebonden vraagstukken (30-ers vraagstukken, zoals gezinsvoming of burnouts; 40-ers met carrierevraagstukken; 50-ers vraagstukken, zoals weerstand tegen vernieuwing)
    • Sprongen. Denk aan van professional naar manager of van manager naar directeur
    • Bij kwaliteitsvraagstukken (hoe kunnen we ervoor zorgen dat we uitblinken in..)
  • Samenwerkingsvraagstukken en innovaties
    • Nieuwe teams die met elkaar gaan samenwerken
    • Vorming van netwerken en ketens
    • Innovatie-teams

Waarom is professionele identiteit nu ineens belangrijk aan het worden?

  • Veranderingen zijn steeds diepgaander van aard en grijpen dus ook in op hoe we in ons vak en in ons leven staan. Ze zijn vaak eerder transformatief (anders kijken) dan informatief (meer kennis) van aard.
  • Het aantal leerproces neemt in hoeveelheid toe. We hebben ‘iets’ nodig dat ons helpt bepalen wat belangrijk is en wat we dus moeten behouden of wat weg kan om ruimte te maken voor nieuws. Dat iets is ieders professionele  identiteit.
  • Door het toenemend aantal veranderingen neemt de kans op uitputting toe. Een thuisbasis, een rustplek, een stabiele kern helpt om de veerkracht te vergroten. Die thuisbasis van de professional zit in hemzelf.
  • Het aantal samenwerkingsrelaties neemt toe. Het is steeds belangrijker dat je zelf helder weet te presenteren en dat jezelf en anderen weten waar je voor staat.
  • De professional wordt steeds meer op zichzelf teruggeworpen, kan zich niet meer ‘verschuilen’ achter een beroepsgroep met een erkende maatschappelijke status, moet zich individueel verantwoorden voor zijn daden en de snelle veranderingen volgen in maatschappij, vakgebied en de organisaties waarin ze werken.

Wat kun je ermee in de praktijk?

  • Professionele identiteit kun je
    (1) verkennen en expliciteren,
    (2) onderhouden,
    (3) inzetten bij belangrijke keuzemomenten,
    (4) benutten bij transformatie processen (of het ankeren van nieuwe perspectieven op je vak).
  • Professionele frames kun je
    (1) versterken,
    (2) transformeren,
    (3) benutten of bouwen als basis voor innovatie.

Wat  levert het op om er aandacht aan te besteden?

  • Professionals met een sterke identiteit…
    • hebben een betere stressbestendigheid
    • stellen realistischere doelen, en hebben meer realiteitszin
    • hebben een grotere eigenwaarde en zelfvertrouwen
    • hebben succesvollere loopbanen
    • kunnen anderen beter begrijpen
    • hebben een betere zelfregulatie
    • hebben een positievere houding ten opzichte van de eigen professie
    • en zijn beter bestand tegen slechtere werkomstandigheden
  • Werken aan professionele identiteit draagt bij aan:
    • Zelfsturing: het in staat zijn om een eigen koers te kiezen, rekening houdend met organisatie, vak en persoonlijk perspectief
    • Veerkracht: om kunnen gaan met veranderingen en ontwikkelingen zonder jezelf kwijt te raken
    • Wijsheid: de rust om vanuit een helder onderscheid tussen de eigen kleur en de kleur van de ander, toegevoegde waarde te leveren
    • Excellentie: gedrevenheid en leergierigheid om het maximale uit je jezelf en (de uitoefening van) je vak te halen

Hoe verhouden zich professional zijn en autonomie tot elkaar?

  • Autonomie is een gevolg van een competente uitoefening van de professie en betreft ook met name die beroepsuitoefening.
  • Het is zowel een noodzaak als een verantwoordelijkheid om goed te kunnen functioneren.
  • Het heeft een individuele en een collectieve kant. Autonomie van een professional betekent niet dat hij zijn eigen plan maar trekt. Hij werkt op een integere, dus reflexieve en lerende manier, in relatie tot zijn vakgenoten.
  • Autonomie als discretie (de mogelijkheid om zelf te beslissen over handelingsalternatieven) is een gegevenheid in het werk van professionals. Deze is noodzakelijk (maatwerk: handelen naar omstandigheden) en onvermijdelijk (handelingsmoment is niet te reguleren, laat staan te controleren). Wat de professional met deze (relatieve) autonomie doet, hoe dat handelen beoordeeld wordt en wat hij of zij met deze feedback doet, bepaalt in sterke mate het maatschappelijk beeld van professionals en het betreffende beroep.

Hoe verhouden zich professional zijn en autoriteit tot elkaar?

  • Ook autoriteit is een gevolg van een competente beroepsuitoefening. Je kunt die niet afdringen, maar deze ontstaat op basis van, met name, inhoudelijke expertise en dient dus onderhouden te worden
  • Professionele autoriteit is ook afhankelijk van de maatschappelijke status van een professie. Zo is de status van een aantal beroepen sterk afgenomen in de afgelopen decennia. Oorzaken zijn veranderende houdingen tegenover gezag, c.q. het mondiger worden van de burger (o.a. door kennisontwikkeling via opleiding en internet), individualisering, verlies van vertrouwen vanwege gebrek aan verantwoording (en ‘professionele blunders’).

Wat is de samenhang met professionele ruimte?

  • Professionele ruimte is de relatieve autonomie die professionals ervaren in de wisselwerking tussen extern ervaren ‘regeldruk’ en vanuit henzelf geleverde ‘tegendruk’. ‘Ervaren regeldruk’ bestaat uit de beperkingen die je in je professionele handelen ervaart als voortkomend uit externe bron (tijdsdruk, protocollen, administratieve lasten, beroepsstandaarden, vaktechnische eisen). ‘Tegendruk’ hangt samen met de manier waarop je die ‘externe regels’ verwerkt, zoals blijkt uit de kracht van je professionele identiteit (“Stevig in je schoenen staan”). Die verwerking komt primair tot stand in sociale interacties tussen professionals onderling, tussen professionals en hun cliënten (leerlingen, patiënten, burgers) en tussen professionals en hun leidinggevenden.

Welke rol speelt wijsheid hierin?

  • Wijsheid verrijkt de professionele identiteit. Zij is gedreven door duidelijke waarden en gericht op het gemeenschappelijke goede.
  • Wijsheid is een vorm van praktische, op keuzes en acties gerichte intelligentie waarin een balans gevonden wordt tussen verschillende componenten:
    • tussen het eigen belang en dat van anderen;
    • een focus op de lange termijn naast de aandacht voor de korte termijn;
    • tussen verschillende typen acties zoals aanpassing en/of  beïnvloeding.

Wat is bezieling eigenlijk?

  • In beweging komen doordat de ander een onuitgesproken, wezenlijk beroep op je doet.
  • Bezieling is geen geheime, mystieke, religieuze of spirituele kracht maar een ervaring die voortkomt uit de relatie met de ander en mij daardoor in beweging zet.

Hoe belangrijk is de context?

  • De context neemt toe in belang, met name door de toename in sociale media.
  • Professionele identiteit staat nooit op zichzelf. Het is een sociaal fenomeen en ingebed in een organisatie, beroepsgroep en beroep.

Welke rol speelt erkenning?

  • Erkenning vormt de brandstof van ons (werkend) leven: erkenning van anderen voor jouw als mens en als professional.
  • In onze samenleving waarin controle en beheersing centraal lijken te staan, lopen we het risico dat we al ‘maatnemend’ vooral kijken naar zaken die (nog) niet goed zijn en elkaar de waardering en erkenning onthouden voor goed handelen.

Hoe verhouden PI en eigenaarschap zich?

  • Eigenaarschap’ heeft in het kader van professionele identiteit twee kanten. Het is allereerst de ervaring dat je professionele handelen van jou zelf is en door jou gestuurd, ontwikkeld en verantwoord kan worden. Je gebruikt daarbij je eigengemaakte (en met collega’s gedeelde) professionele standaarden als meetlat. De andere kant is het door anderen verantwoordelijk gehouden worden voor je professionele handelen op grond van criteria die je niet altijd deelt met die anderen. Eigenaarschap brengt dus spanningen met zich mee tussen interne en externe verantwoordingscriteria. Zowel je interne professionele standaarden als de manier waarop je met de externe eisen omgaat behoren tot je professionele identiteit.